Ra Tuawha - "Wairoa ki Maunganui"

Tūpapa ana rā, hu, hu hu ana te whenua! Tūpapa ana ra, rū, rū, rū ana te whenua! Ngūnguru ana i te takahanga tangata e omaoma nei, e takatakahi nei i ngā rori o Peterehema i te aonga mai o te rā. Tangi ana te pikaokao, umere tahi ana rātou ko Rawi, ko Tiare, he whakakakama, he whakaoma tamariki te mahi. Ahakoa ngurungurua ana e te tangata, pakari ake ana te tinana i tona otinga. Hokia ana a Kahutapu, a Te Hoata, ki reira whakariterite ai mo te rā e whanga nei.

Puritia ana ko te kakau o te hoe, nā, ka maunu atu ngā waka i te akau ki Omokoroa. Ko Waikorire, ko Tirikawa e tere tonu ana i te moana e nui tonu ana te timu. Tokihi atu ana ngā waka, a, ka hipa i ngā tini pā o Te Pirirakau. Ko Mangawhai, ko Ongarahu, ko Huhārua ētahi. Katahi rā, ka tae ki Raropua, ka pātata atu ki Motuhoa, ka hipa atu i Waipa, i Te Kāreti.

Katahi, ka timu rawa te tai o Te Awanui, a ka hau mai he mata tāhuna, he matakerewhana hou ki waho rā o Tahataharoa. Mau ana te waka o Waikorire e te tai, ko te waka o Tainui te rite. Heoi, he rangatahi katoa mātou, horekau ana he ruahine hei whiunga atu ki te tai wīwī, wāwā , no reira ka puta ngā kaihoe katoa, me te tō i te waka, te kume i te waka kia maunu rā anō ki ngā hongere e pai ai te hoe. Paki ana ngā ngutu, me te tohe na wai mātou i mea ai kia pau te nuinga o te ra kā te kume waka.

Okea ururoatia ana kia mau i a Waikorire te hukahuka e rere ana i te tou o Tirikawa. Tapatapa ruru ana te hoe, ka hipa noa i Matuaiwi, i a Oreanui, i a Kaiarero, i a Titongi. Ka tae rā anō ki te puwaha o te awa o Wairoa. Paku noa te uru ka tau ki raro o Pukewhanake, ki reira tau ai mo te wa poto. Kumea ana te hoe i a mātou e whakatata atu ana ki te raorao maunga, ā, hakahaka mai ana te toenga o te kura, whakaataata mai ana te mana moana i tēna, i tēna.

E kore mātou, e Wairoa e aro roa nei. I te awa, ka whakawhiti ki Rangiwaea, ki Te Haka o te Tupere hei a Hinewai. Ka huri whakatetonga atu, hipa noa i Otumoetai, ka tuki anō a Waikorire ki tētahi mata tāhuna. He whenua hou na mātou i taunaha ake ko Mimitaka, heoi, me kore au e peka noa ki reira, kei riria e te tangata.

Ka tīmata anō te pari o te tai, ka nukunuku, ka nekeneke. Manini waka, tere waka. Ka tere ki hea? Ka tere i te moana o Tauranga, tau ai ki Panepane, ki te puwaha o te moana. Whakawhiti atu ai ki uta, ki te taketake o Maunganui, o Maungaroa. Ki konā oti ai te hoe i ngā paparinga o te moana. Mai i Te Kura i Maia ki Mauao. Ma kōna whai mana ai te tangata i te tuturutanga o tona mana moana, e tuturu ai te kii:

“He potiki au no tenei whenua i whakatokia ai ki te mauri o aku tupuna…
He potiki au na te tuarangaranga…
He potiki tupu ake au i te moana mai i Wairakei ki Otawhiwhi e!”

Ra Tuatoru - "Te Ara Tutu, mai Matahui ki Te Rae o Matakana"

Ara ake i te atapo nei kia timata ai nga mahi o te ra,

"Whakapapa pounamu te moana kei waho"

Heke atu ana ki Katikati kia timata ake te hoe. Mai reira ka hipa i Te Rereatukahia, ka mihi atu kia Tutaetaka, te takotoranga o nga tupuna o Ngai Tamawhariua. Ka hoe tonu ki Te Aratutu ki Matahui. Ka tata mau ai te waka ki nga tāhuna o reira, engari na te mahi tahi, me te whakaaro tahi, i maanu, i tere ai nga waka i te wai.  Heke tonu atu matou i te Awanui kia rongo i te mauri o Waihuri, ki Omokoroa, ā, ki kora tau ai te manawa mo te wa nei.

Katahi te hokinga mahara ki te ra tuatahi, i te wa e mumura ana tetahi ahi ki runga o maunga Titoki. I nga ra o nehe, koinei te tohu o te tupuna a Tamawhariua, kia hui tahi ai nga iwi o Ngai Tamawhariua ki te mata o te whenua o Matahui.

Na reira ko te hekenga nei i timata, me kii ra "te hekenga o Te Wharekura o Tauranga Moana, mai Matahui ki Matakana". Tata ki te 5 haora te roa o ta matou hikoi i tenei ra, ahua 50 matou i whakawhiti, mai nga kohungahunga, ki nga taipakeke.

 He akoranga hou tenei kia pakari pai ai te tinana, ina he hiahia nou kia tutuki ai te hikoi nei. I a matou e hikoi haere ana i te matakerewhana nei, e maha tonu nga kitenga hou, ara ko te tu rangatira o etahi i te wa e hono tahi ai nga tuakana ki nga nohinohi o te kura. Ara hoki te whakaara ano i nga iwi o Tauranga Moana kia whai i nga tapuwae o nga tupuna. Ka tae atu ki Tahutara, ka hipa i a Opuhi, ka tu ki Ratahi (te pēhi o Tainui), ā, haere tonu ana ki Opureora ki te waapu.

"Ko Wairoa te awa, ko Te Pura te taniwha kaitiaki, Ngati Kahu karanga mai!"

Ko Mauao te Maunga

Ko Tauranga te Moana

Ko Ngati Ranginui te iwi

Ko Ngati Kahu te hapu

Ko Kahutapu te wharenui

Ko Wairoa te marae

Nei ano te miharo o te whakatau ki tetahi marae o tatou, anei ra te mutunga ke mai o te ra nei. Tau ana te mauri o te hoe te moana ki runga o Wairoa hei kawe ake i nga mahi motuhake o Te Wharekura o Tauranga Moana.

"He ra hitori tenei, ka kore e wareware"

Nei ra nga mihi,

Nei ra ka tangi.

Davina Rangianewa Eru

Ra Tuarua - Te Ra i whakato i te Mauri

I te atapo nei i oho moata matou, kia piki i te tihi o te maunga tapu o Kura i maia. I reira matou e whakato ana i te mauri o Te Hoe Te Moana 2011. He taki i nga tohi, i nga karakia o nehe, kia whakaea, kia tutuki, kia rere pai ai tenei kaupapa.

Te takiritanga o te ata hapara ki te tihi o Te Kura i Maia

I te mutunga mai o nga karakia o tena o tena o tatou, ka  noho, ka whakahuatia i etahi pitopito korero o te waahi nei o Otawhiwhi. Na reira ka kite te hohonutanga o nga korero o roto, me ki i waihotia e o tatou matua tupuna hei whakarangatira i a tatou te iwi maori. Ka kite ano hoki i te manea o te whenua nei.

I te hekenga mai i Kura i maia i hoki mai mātou ki te marae ki te parakuihi, whai muri i tera i hui tahi ai tātou ki mua i te whare tipuna ki te whakapuaki i ngā whakaritenga o te ra. Ka ako waiata hou, me te wainene hoki. 

Katahi ka hikipapa atu mātou ki tahatai, ki ngā waka, ki te ako pehea te takahuri i te waka me te whakatika ano. Kia mohio pai tātou i ngā ahuatanga morearea o runga i te waka, i runga ano i te moana. Me mārama ki ngā whakahaeretanga me nga whakatupatotanga mena ka raru ki te moana.

Katahi ka whai wa ngā teina ki hoe ki te awa o Waiau, i a mātou ngā Wharekura e noho ana ki tatahi me te whakarongo ake ki ngā kōrero tuku iho o te Takiwa nei. I kōrero a Mahara mo ngā wāhi nei; Otawhiwhi (ngā otaota i whiwhiwhi), Waiau, Ahipatiki, Motukoura, Titoki (te ahi a Tamawhariua), Okeru, Ongare (kaitangata), Te Kauri.

"Kumea te hoe! Tokihi ki uta!'

Katahi ka whakarite i ngā waka kia hoe atu mātou. Na Koro Nicholas i taki i ngā karakia ruruku i ngā waka kia maanu, kia tere pai ai. Ka hoe atu ki Papawhero, ka whakawhiti i te puaha, ka tau ake ki Ongare ki reira tatari ai ki ngā kairīwhi.

“Kotahi te waka,

 Kotahi te hoe!”

Katahi ka kumea ano te kia hipa atu i a Te Kauri. Ka pātata atu ki Matahui, engari na ngā pōreareatanga o te rori matua ka huri atu te ihu o te waka ki Papakura. Ka matakitaki ake i te awha nui e nunuku haere ana i tuawhenua, engari kaare tētahi paku ua i pā mai ki a mātou. Ka whakangā ngā hoe ki Katikati.

Ka hoki mai ki te marae me te hakari, me te whakangāhau i te hau kainga, Te whānau o Tauwhao. Ka oti ai te ra ki nga karakia, katahi ra ko ngā kōrero kauhau a tēna, a tēna.

“Katahi te rā whakamīharo.”

Toi Ruawai Blake

Ra Tuatahi - "Ngai Tauwhao, Whakatau mai ra"

Hupapahu ana Te Papaunahi i te takahanga o nga ihoiho o te tuarangaranga,

Tiorooro kau ana nga manu korihi i te reo tataki o te kauheke kaumatua.

Tuwhera atu ana taku kaupapa kia Ranginui,

Tamaua te wanawana kia Papatuanuku,

Tauawhia te tipua e whakaata mai nei,

Hokia te maunga tapu,

Whakatau ai

Ko Mauao te maunga

Ko Tauranga te moana

Ko Waiau te awa

Ko Mataatua te waka

Ko Toroa te tangata

Ko Ngai Te Rangi te iwi

Ko Te whanau o Tauwhao te hapu

Ko Papaunahi te whenua

Ko Otawhiwhi te marae

Whakatau pai ana te hau kainga i a matou te whanau o Te Wharekura o Tauranga Moana. A, ko nga purapura o Te Kohanga Reo o Otawhiwhi era e kauawhi i nga tikanga tuku iho. Mutu kau ana nga whakahaerenga o kawa, ka wehewehe haere ki nga reanga akomanga me nga hua ako ta tena, ta tena.

Kei Otawhiwhi te whare tiara o Ngai Te Rangi

E kei te kai para tuangi ka mahue e ra kai ra

E kei te kai karu Tamure

Patua ai to moana kia paki, ka rere ki Tuhua ki te hi Mako Taniwha

Whare kai ahaha

Miharo pai ana ki nga whakaaro rangatira a te hunga matatahi nei, me te hanga mauri tau o te wairua i roto i ahau. Tatangi pai ana a harikoa, ketekete kau ana a hahani, a, ataahua rirerire ana.

E ai ki a matua Pirini, miharo pai ana ia ki te kite i nga tamariki e harikoa ana i roto i nga mahi a o tatou tupuna.

Ka piupiu, ka korikori haere i nga wai koiora. Ka tito ngeri, ka ako waiata hou. Katahi ka kopani ake i te ra ki nga korero tuku iho, nga korero hitori mo te hau kainga, mo nga karanga iwi o te takiwa. A, ko te matua ano hoki o nga korero, ko tetahi o nga urupounamu e kaha rangiruatia ana i a tatou o te moana, ko te tauranga o te pou whenua ra 'Nga Kuri a Wharei'.

Heoi, no te nunumitanga o te ra, te horahanga o te pouri, ka purata mai ko te whanau marama. A, ko matua Kiharoa tera e waha atu ana, tataihia ana i nga rarangi whetu. Ko nga purakau mo te whakakakahutanga o Ranginui e Taane, ko nga wahanga o te waka o Tamarereti. 

He tatai tangata ki te whenua, ngaro noa

He tatai whetu ki te rangi, mau tonu

Na reira, kei te whanau, 

Noho ora mai i a koutou kainga mahana, hei te takiritanga mai o te ra, ka ao ake he rangi hou, he kurahuna ano e taaria ana tona huraki.

Naaku na runga i te aroha,

 

Mahara Nicholas

Etahi whakaahua o te HOE TE MOANA 2010

Anei etahi whakaahua o tera tau, hei whakahihiko ano i te wairua, hei whakakipakipa ano i te ngakau, otira, hei whakapiraurau ano i te ahi kaa e mumura tonu ana i roto i a tatou.

"He wai koiora, he wai maarama, he wai no aku tupuna.........

Ina, Ana, ANANA!"

Ko te Tino Rangatiratanga e mau ana

Waikari

Te tihi o Mauao, i te atapo

Matua Kiharoa, ki te kapehu whetu

Koro Nepia raua ko Koro John e kauhau ana ki Tuapiro

Hoe te Moana, ko toku mana moana.

Te kura e hao Patiki ana, ki Uretureture. Matakana

Uretureture

Huihuia te iwi, Tuapiro

Ko toku mana no Te Awanui, toku ngakau kei nga kare o nga wai...

Te waka tautoko a Matua Mark

Ko toku wairua e pupuhi i nga hau. Ko au tenei, tenei au!